Ý tưởng sáng tạo: Nói ra hay giấu kín?

Những năm đầu tuổi hai mươi, tôi từng dấn thân vào một dự án sáng tạo quy mô lớn với kinh phí nhỏ nhưng hi vọng thì đầy ắp và đam mê thì tưởng như không thể cạn. Khi vừa tìm ra được một ý tưởng kịch bản có vẻ hoàn hảo, tôi đã không thể chờ để chia sẻ với một vài người bạn thân. Nhưng quản lý dự án đã ngay lập tức ngăn tôi lại:

«Không được! Các bạn của em chẳng biết gì về sáng tạo hết. Họ sẽ soi mói ý tưởng của chúng ta một cách vô căn cứ!»

«Anh đừng lo, em sẽ chỉ nói cho những bạn làm nghề viết kịch bản thôi.» – tôi cố gắng trấn an quản lý

«Tuyệt đối không! Họ sẽ lấy cắp ý tưởng của chúng ta!»

Vào thời điểm đó, dù tôi không đồng tình với anh nhưng tôi chỉ im lặng. Tôi nghĩ rằng một người nhiều kinh nghiệm như quản lý chắc hẳn luôn có lý (và một phần cũng vì tôi không dám châm ngòi một cuộc cãi vã giữa tôi và anh ấy).

Dự án tiến triển trong vòng bí mật tuyệt đối. Tất cả thông tin đều chỉ truyền qua lại giữa đội ngũ với nhân sự ở mức tối thiểu. Tôi vẫn rất yêu dự án đó nhưng kỳ lạ làm sao, niềm hy vọng và sự đam mê trong tôi dần bị thay thế bởi những nghi ngại và sự bất an. Vào lúc đó, tôi chỉ nghĩ hẳn là vì tôi còn quá trẻ, còn non kinh nghiệm, hay có khi chỉ là sự thiếu tự tin của tôi cứ tự ý ghé thăm một cách không cần thiết.

Ý tưởng của chúng tôi rất quý giá nên cả đội phải làm việc đến kiệt sức ngày đêm để phát triển, và để bảo vệ nó.

Có thể các bạn đang hỏi thế thì có gì là sai?

Nhưng có một sự thật là… ý tưởng quý giá của chúng ta thực ra chẳng quý giá đến thế nếu chúng ta cứ giữ nó khư khư trong đầu mình.

Ở đây tôi không nói đến sự gắn bó về mặt cảm xúc mà bạn có thể có với một ý tưởng, vì nó liên quan tới ký ức hay tới những người bạn yêu thương, hoặc vì nó phản chiếu hệ giá trị của bạn một cách hoàn hảo.

Tôi nói đến việc coi ý tưởng như một đồ vật quý mà chúng ta không muốn ai chạm vào vì sợ họ làm nó vấy bẩn, cũng không muốn ai nhìn thấy vì sợ họ nổi lòng tham đánh cắp mất món đồ quý.   

Thế nào là «quý giá»?

Đây là định nghĩa của từ điển Larousse cho tính từ «quý giá»:

• Chỉ thứ gì đắt giá
• Thứ được đánh giá là quan trọng
• Chỉ thứ mang lại lợi ích to lớn
• Trong nghệ thuật, chỉ tính chất tinh tế, xuất sắc, thậm chí là giàu có.

Nếu dựa vào danh sách trên sẽ rất khó để đánh giá một ý tưởng có quý giá hay không khi thiếu vắng sản phẩm hay tác phẩm được dựng nên từ ý tưởng đó.

Trước hết, không phải ý tưởng xuất sắc nào cũng có thể cho ra một phát minh vượt bậc hay một tác phẩm để đời.

Sau nữa, ý tưởng mà chúng ta cho là độc nhất hoàn toàn cũng có thể được tìm ra bởi một người khác. Trong cuốn sách Big Magic (Phép màu to lớn), Elizabeth Gilbert đã gọi hiện tường này là phiên bản nghệ thuật của đa khám phá (multiple discovery – một thuật ngữ sử dụng trong giới khoa học), khi nhiều người nảy ra cùng một ý tưởng vào cùng một thời điểm. Họ hoàn toàn chưa từng được nghe về công trình của những người còn lại và thậm chí còn sống ở những vùng đất khác nhau trên khắp trái đất.

Điều làm nên sự khác biệt không phải là tính độc đáo của ý tưởng mà lá cách ý tưởng được hiện thực hóa. Một ý tưởng cũng như một hạt giống, nó phải nảy mầm, phải đâm chồi, phải được nuôi dưỡng để trở thành một điều gì to lớn hơn. Vậy nên việc gieo hạt giống vào một môi trường màu mỡ là điều hết sức cần thiết.

Vậy làm thế nào để tạo ra một môi trường như thế? Bằng cách nói ra ý tường.

Chia sẻ ý tưởng mang lại cho bạn những gì?

1.    Mài viên ngọc thô

Bạn thấy đấy, việc chia sẻ ý tưởng sẽ giúp bạn khiến nó trở nên quý giá hơn nhờ vào việc khiến cho nó trở nên hoàn thiện. Không chỉ có thế, việc nói ra còn giúp bạn củng cố động lực thực hiện ý tưởng.

2.    Xác định xem bạn có sẵn sàng bảo vệ ý tưởng của mình hay không

3.    Đo lường mức độ đam mê

4.    Nhận được sự động viên đúng lúc

Một vài năm sau, tôi cuối cùng cũng hiểu nguồn cơn của những nghi ngại và bất an mọc lên giữa dự án năm nào, dự án mà đáng lý ra phải ngập tràn nhiệt huyết. Năm đó, việc theo đuổi dự án khiến tôi cảm thấy như một chú ngựa đeo miếng che mắt (blinkers). Phụ kiện này không ảnh hưởng gì đến sức chạy của chú ngựa nhưng lại ngăn nó nhận thức môi trường xung quanh. Miếng bịt mắt có thể cần thiết cho một con ngựa, nhưng tôi không nghĩ đó là một ý hay dành cho một người làm sáng tạo.

Tất nhiên, tôi biết là chúng ta không sống trong xứ sở thần tiên. Nỗi sợ bị phán xét và mong muốn bảo vệ ý tưởng khỏi việc bị đánh cắp là hoàn toàn có cơ sở. Do đó, việc chọn ra ai sẽ là người để bạn cùng chia sẻ ý tưởng thật sự không thể xem nhẹ.

Chọn mặt gửi vàng

Khi còn học tiểu học, tôi đã tự hứa với mình sẽ không bao giờ chia sẻ ý tưởng của mình với người khác, vì những lần hiếm hoi tôi bộc bạch, phản ứng nhận lại luôn là: «Sao nghĩ ra cái gì kỳ cục thế!»; «Đừng có nói thế, con/em/cháu không được nghĩ như thế!»; «Toàn ý tưởng với vẩn, tập trung học đi!»…

Lớn lên, có những thời điểm tôi rất ngại nói ra ý tưởng của mình, vì mỗi lần như vậy, những người xung quanh thường nhắc nhở tôi rằng tôi làm gì cũng không quan trọng bằng việc phải lấy chồng sinh con trước nhất. 

Trong video 10 bí quyết viết lách, François Descraques cũng nói:

«Cần phải chọn ra người tin cậy để nói về ý tưởng của mình. Đó phải là người biết lắng nghe và nhất là phải biết tung hứng với những ý tưởng, một người biết cách tiếp thu và không làm bạn tổn thương. (…) Chẳng ai có lợi khi một ý tưởng bị đập đổ vỡ tan tành ngay từ khi mới bắt đầu.»

Mỗi người sẽ có những mong muốn và nhu cầu riêng để quyết định tiêu chí chọn người phù hợp. Vào thời điểm này, mỗi khi nảy ra một ý tưởng khiến tôi phấn khích đến đứng ngồi không yên, tôi luôn kể cho ba người:

• Người bạn thân từ ngày nhỏ, người có nhiều trải nghiệm sống tương đồng với tôi. Cô ấy luôn bóc tách được cách tôi suy nghĩ. Vì là người làm khoa học, cô ấy thường đảm nhiệm vai trò quân sư giúp tôi trau chuốt cấu trúc và tối đa hóa tầm ảnh hưởng của từng ý tưởng;
• Bạn đời của tôi, người có xuất thân khác tôi hoàn toàn. Cậu ấy cũng không phải đối tượng khán giả tôi hướng đến trong hầu hết các dự án sáng tạo của mình. Chính nhờ những lý do này mà cậu ấy luôn đặt ra những câu hỏi mà bản thân tôi không thể tự nghĩ ra. Cậu ấy thường mang đến một điểm nhìn và kiến thức đến từ một ngành nghề khác hẳn. Điều này giúp tôi rút ra những cách thức độc đáo để hoàn thiện ý tưởng. Thế còn nếu cậu ấy không đồng tình với ý tưởng của tôi? Chỉ cần tôi cảm thấy sẵn sàng phản biện để bảo vệ ý tưởng trước cậu ấy, một người rất thực tế và rất quan tâm đến tôi, tôi biết ý tưởng này xứng đáng được hiện thực hóa.
• Người mà tôi coi như chị gái từ khi còn học cấp hai. Dù quan điểm của tôi và cô ấy có nhiều điểm không khớp nhau nhưng cô ấy luôn là người đồng minh ủng hộ tôi một cách vô điều kiện.

Tất nhiên, tùy vào từng ý tưởng, tôi cũng có thể chia sẻ với những người khác ngoài danh sách ba người thân cận ở trên. Trong mọi trường hợp, tôi luôn tuân thủ một nguyên tắc: Nếu chủ đề của ý tưởng có thể châm ngòi một cuộc xung đột giữa tôi và người đó thì tôi sẽ lựa chọn không nói ra.

«Hãy nhớ rằng lời khuyên của những người xung quanh bạn được đưa ra dựa trên những niềm tin kiến tạo nên vòng tròn bao bọc bạn và họ. Đừng ngại bước ra khỏi vòng tròn đó để quan sát thế giới bằng một đôi mắt khác.» (Fabien Olicard, Votre temps est infini (Thời gian của bạn là vô hạn), p.96)

Thế còn nguy cơ ý tưởng bị đánh cắp thì sao?

Trong số những người mà bạn đã chia sẻ ý tưởng cùng, ngay cả khi họ đánh giá ý tưởng của bạn xuất sắc, bao nhiêu người sẽ thấy lợi ích của việc lấy cắp nó từ bạn? Trong số họ, bao nhiêu người có điều kiện và khả năng để thực hiện nó? Và trong số những người này, bao nhiêu người có thể chuẩn bị sẵn sàng để hành động trước bạn?

«Nếu ai đó lấy cắp ý tưởng của bạn, họ sẽ chẳng bao giờ có được sự nhiệt huyết mà bạn có, vì ý tưởng có phải từ họ mà ra đâu!»

(Joel Gascoigne, CEO của Buffer)

Thực thế đáng buồn là ngay cả những bức tranh đã được trưng bày, những cuốn sách đã được xuất bản, những bài nhạc đã được phát hành và những bộ phim đã được công chiếu cũng không thể thoát khỏi nguy cơ bị đạo nhái.

Trong một buổi phỏng vấn, khi được hỏi về vấn đề đánh cắp ý tưởng, Raphaël Descraques, diễn viên kiêm đạo diễn, đã chia sẻ quan điểm của anh (quan điểm đã giúp tôi giải tỏa hoàn toàn mối lo về việc đạo nhái): Nếu ai đó lấy cắp ý tưởng của anh và dựng nên một bộ phim nổi tiếng thế giới thì về bản chất người đó sẽ mãi mãi là kẻ cắp. Raphaël mất một ý tưởng nhưng anh ấy sẽ có thêm cả triệu ý tưởng khác, vì anh ấy là người làm sáng tạo, anh ấy là một cái giếng đầy ý tưởng.

Vậy nên, hãy cùng tập trung vào cách để biến ý tưởng trở thành một tác phẩm quý giá thay vì mất thời gian khóa chặt ý tưởng trong đầu chúng ta.

Keep creating!

Từ Hà An

*Vui lòng đọc kỹ thông tin về Bản Quyền trước khi sao chép hoặc trích dẫn nội dung và hình ảnh của blog tuhaan.com